Κυρία Ξύστρου, τι είναι οι «μαθησιακές δυσκολίες» και πώς εκδηλώνονται;

Σημαντική η πρώτη ερώτηση για να γίνει ο διαχωρισμός ανάμεσα στις μαθησιακές δυσκολίες και στην δυσλεξία, που τις περισσότερες φορές συγχέονται οι δυσλεξικοί με τα παιδιά που έχουν γενική μαθησιακή καθυστέρηση. Παρουσιάζουν παρόμοιες (όμως διαφορετικές) δυσκολίες στο σχολείο, αλλά έχουν διαφορετική αιτιολογία.

Ωστόσο, η γενική μαθησιακή καθυστέρηση οφείλεται σε χαμηλή ευφυΐα, σε αρνητικούς ψυχο-περιβαλλοντικούς παράγοντες (π.χ. σοβαρά και παρατεταμένα ψυχολογικά προβλήματα, αδιάφορο και μειονεκτικό οικογενειακό περιβάλλον, ακατάλληλο εκπαιδευτικό, συχνές αλλαγές σχολείων κα εκπαιδευτικών ή παρατεταμένες απουσίες, ή να προκαλείται από συνδυασμό των παραπάνω. Διεθνώς υπολογίζονται στο 12-20% του μαθητικού πληθυσμού. Αντιθέτως η δυσλεξία προκαλείται από βιολογικούς παράγοντες, είναι δηλαδή πρωτογενές, συνήθως κληρονομικό μαθησιακό πρόβλημα που δεν οφείλεται σε ψυχο-περιβαλλοντικούς παράγοντες ή σε χαμηλή ευφυΐα. Όμως αυτοί οι παράγοντες μπορούν να χειροτερεύσουν ή να βελτιώσουν τη σοβαρότητα της δυσλεξίας αλλά ποτέ δεν μπορούν να την προκαλέσουν.

Έτσι, ο μαθητής με γενική μαθησιακή καθυστέρηση, π.χ. με χαμηλή ευφυΐα, υστερεί σε όλα τα μαθήματα, γραπτά και προφορικά, ενώ αντίθετα, ο δυσλεξικός μπορεί να τα πάει πολύ καλά στα πρακτικά μαθήματα και στα προφορικά, αλλά να αποτυγχάνει μόνο στα γραπτά και τα θεωρητικά μαθήματα

Τι είναι ΔΥΣΛΕΞΙΑ;

Η δυσλεξία είναι ιδιαίτερα παραπλανητική, γιατί δεν φαίνεται στην καθημερινή προφορική επικοινωνία, αφού οι δυσλεξικοί δεν παρουσιάζουν προβλήματα λόγου και συχνά έχουν εξαιρετική λογική & ευφυΐα. Μόνο όταν γνωρίζουμε την ύπαρξη της, μπορούμε να την αντιμετωπίζουμε έγκαιρα και σωστά. Αντιθέτως η ά γ ν ο ι α χειροτερεύει την ειδική μαθησιακή δυσκολία τους, που εμφανίζεται στην ανάγνωση, στην ορθογραφία, στον γραπτό λόγο και ιδιαιτέρως στην μεταφορά της σκέψης τους σε γραπτό.

Ποια είναι τα πρώιμα συμπτώματα;

Επειδή η δυσλεξία είναι κυρίως κληρονομική, υπάρχει από τη γέννα. Συνεπώς, μπορεί να εντοπισθεί από την προσχολική ηλικία. Τα πιθανά συμπτώματα που πρέπει να προσέχουμε στην προσχολική ηλικία και στις πρώτες τάξεις του δημοτικού είναι τα εξής: Κληρονομικότητα, Δυσκολίες συγχρονισμού-συντονισμού πράξεων (σχοινάκι, κεφαλιές στο ποδόσφαιρο) & διατήρησης ρυθμού-ρυθμικών κινήσεων (βηματισμός, χορός, χρονισμός). Ακόμη, παρουσιάζουν προβλήματα αλληλοδιαδοχής, όπως βραδύτερη μάθηση της αυτόματης εκτέλεσης διάφορων αλληλοδιαδοχικών κινήσεων-ενεργειών (ντύσιμο, δέσιμο κορδονιών) Η Δυσλεξία συνήθως συνυπάρχει με το επίσης νευρολογικό, κληρονομικό πρόβλημα της διάσπασης προσοχής, της υπερκινητικότητας και της παρορμητικότητας[=ανυπομονησίας]. Τα παιδιά με διάσπασης προσοχής συχνά δεν μπορούν να συγκεντρωθούν για όσο χρόνο χρειάζεται, είναι ανυπόμονα, ανοργάνωτα, ζωηρά, ατίθασα, αεικίνητα, βιάζονται, δεν μπορούν να περιμένουν τη σειρά τους δεν τελειώνουν αυτά που αρχίζουν, είναι ευέξαπτα, έντονα συναισθηματικά, άτομα της τελευταίας στιγμής και τους λείπει η αίσθηση του χρόνου. Η διάσπαση προσοχής εμφανίζεται συνήθως με μαθησιακά προβλήματα, αλλά μπορεί σπανίως να υπάρξει χωρίς αυτά.

Σε ποιες ηλικίες εμφανίζονται «μαθησιακές δυσκολίες» και πώς ταξινομούνται;

Η Δυσλεξία συνήθως είναι κληρονομική. Δηλαδή το παιδί γεννιέται δυσλεξικό με δυσλεξικούς γονείς ή συγγενείς. Άρα, δεν ευθύνονται ούτε οι γονείς, ούτε το παιδί. Φυσικά το περιβάλλον καθορίζει το βαθμό βελτίωσης ή επιδείνωσης της κατάστασης του παιδιού. Και όπως όλες οι άλλες νευρολογικές καταστάσεις, έχει διαβαθμίσεις, π.χ. πολύ ελαφράς, ελαφράς, μέτριας, βαριάς και πολύ βαριάς μορφής. Εμφανίζεται συχνότερα στα αγόρια με αναλογία 3-4 αγόρια προς 1 κορίτσι.

Πότε ένας γονέας πρέπει να ανησυχεί και να απευθύνεται σε κάποιον ειδικό;

Εφ’ όσον η ειδική μαθησιακή δυσκολία είναι κληρονομική και υπάρχει εκ γενετής, είναι δυνατόν να εντοπιστεί και στην προσχολική ηλικία. Και εφ’ όσον προκαλείται από την δυσλειτουργία ορισμένων εγκεφαλικών κέντρων, είναι αναμενόμενο ότι τα ίδια εγκεφαλικά κέντρα προκαλούν προβλήματα και σε άλλες δεξιότητες-λειτουργίες, που επίσης χρησιμοποιούνται στην ανάγνωση ή την γραφή. Έτσι το πρόβλημα μερικών δυσλεξικών παιδιών δεν περιορίζεται μόνο στα μαθήματα αλλά και στην γυμναστική, π.χ. ρυθμός, βηματισμός, συγχρονισμός κλπ. Άλλα όμως δυσλεξικά παιδιά μπορεί να διαπρέπουν στα αθλήματα, όπως π.χ. ο Ολυμπιονίκης Λουγκάνης. Τα πιθανά συμπτώματα που πρέπει να προσέχουμε στην προσχολική ηλικία είναι τα εξής: δυσκολίες συντονισμού-υγχρονισμού (όταν παίζουν σχοινάκι, στο σκαρφάλωμα, καφαλιές στο ποδόσφαιρο), διατήρησης ρυθμού-ρυθμικών κινήσεων (π.χ. χορός, τραγούδι), έντονη διάσπαση προσοχής, υπερκινητικότητα και σημαντική καθυστέρηση στην έναρξη της ομιλίας. Μπορεί ακόμα να παρουσιάζουν προβλήματα αλληλοδιαδοχής, στην εκτέλεση δηλαδή διαδοχικών κινήσεων, όπως ο ντύσιμο, κούμπωμα, δέσιμο κορδονιών. Επιπλέον, παρουσιάζουν συχνά σύγχυση προσανατολισμού-κατεύθυνσης, όπως στη διάκριση αριστερά-δεξιά.

Όλοι μας έχουμε μερικά από τα παραπάνω συμπτώματα, αλλά όταν είναι έντονα, τότε επιβάλλεται η όσο πιο έγκαιρη αναζήτηση βοήθειας ειδικού.

Όταν γίνει η διάγνωση κάποιας «μαθησιακής δυσκολίας» και χρειάζεται παρακολούθηση του παιδιού από τον ειδικό, ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος και η αντιμετώπιση των γονιών στο πρόβλημα και πώς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί τους;

Οι γονείς πρέπει να θυμούνται ότι το δυσλεξικό παιδί τους, έτσι γεννήθηκε, και γι αυτό δεν δικαιούνται να του επιρρίπτουν ευθύνες, καθώς δεν αποδίδει στα μαθήματα σύμφωνα με τις ικανότητες του. Επομένως, τονίζουμε μόνο τα θετικά σημεία. Κατανόηση, συμπαράσταση, ενθάρρυνση και υποστήριξη είναι αυτά που δικαιούται το δυσλεξικό παιδί που έτσι γεννήθηκε, και δέχεται τόσο στο σχολείο όσο και στο σπίτι την επίκριση και την άδικη απόρριψη, ενώ του αξίζει η αποδοχή και ο έπαινος για την προσπάθεια του. Η αναγνώριση της προσπάθειας του και ο έπαινος, αυξάνουν το κίνητρο του για περισσότερη προσπάθεια, για καλύτερη απόδοση και για μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση.

Η δυσλεξία είναι μια διά βίου μαθησιακή δυσκολία με διαφορετική συμπτωματολογία για κάθε παιδί. Με την κατάλληλη εκπαίδευση σε τι βαθμό βελτίωσης μπορεί να φτάσει η ακαδημαϊκή πορεία ενός παιδιού;

Η εξέλιξη των δυσλεξικών παιδιών, χωρίς Διάγνωση-Αντιμετώπιση, είναι προοδευτική καθυστέρηση, ενώ μετά από έγκαιρη διάγνωση-αντιμετώπιση, είναι μεγάλη και η πρόοδος εντυπωσιακή. Αντίθετα, τα παιδιά με γενική μαθησιακή καθυστέρηση, χωρίς διάγνωση έχουν σταθερή καθυστέρηση, ενώ μετά από έγκαιρη διάγνωση-αντιμετώπιση παρουσιάζουν μια μικρή πρόοδο.

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα παιδιά παρουσιάζουν προβλήματα δυσλεξίας. Πιστεύετε πως αυτό οφείλεται στο γεγονός, πως αναγνωρίζονται πια τα συμπτώματα και πλέον υπάρχει γνώση από τους γονείς, που κοιτάζουν να έρθουν άμεσα σε επαφή με ειδικό λογοπεδικό;

Έρευνες με Έλληνες εκπαιδευτικούς, έδειξε ότι το 51% δε διδάχτηκαν ποτέ τι είναι δυσλεξία, ενώ το 91% δήλωσαν ότι δεν το θεωρούν απαραίτητο να διδάσκονται για τις μαθησιακές δυσκολίες στο πανεπιστήμιο. Συνεπώς υπάρχει άγνοια και ανάγκη επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών μας.

Ποια επιστημονική ειδικότητα είναι η κατάλληλη για να κάνει τη διάγνωση;

Εξειδικευμένοι ψυχολόγοι ή ειδικοί παιδαγωγοί κάνουν την διάγνωση της δυσλεξίας, συνήθως ως μέλη ομάδας ειδικών. Χωρίς τους ψυχολόγους δεν μπορεί να γίνει διάγνωση, διότι το τεστ ευφυΐας είναι απαραίτητο για να αποκλειστεί η νοητική υστέρηση ως αιτία μαθησιακού προβλήματος. Τα τεστ ευφυΐας μόνον εξειδικευμένοι ψυχολόγοι επιτρέπεται να τα δίνουν. Το άγχος, η έλλειψη αυτοπεποίθεσης καθώς και η διάσπαση προσοχής και η παρορμητικότητα που χαρακτηρίζουν τους δυσλεξικούς μειώνουν σημαντικά τις επιδόσεις τους στα τεστ ευφυΐας, τα οποία στα χέρια άπειρων ή μη ειδικών είναι τόσο επικίνδυνα όσο και το γεμάτο πιστόλι στα χέρια παιδιών. Το πιο επικίνδυνο και τραγικό λάθος είναι το να διαγιγνώσκεται, λόγω άγνοιας, ως νοητικά καθυστερημένο ένα ευφυές αλλά συνεσταλμένο δυσλεξικό παιδί!

Γιατί ψυχολογικά προβλήματα;

Οι δυσλεξικοί μαθητές και οι μαθητές που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες διαφέρουν στις κοινωνικές τους ικανότητες, συμπεριφορές και στην ψυχο-εκπαιδευτική τους κατανομή. Κατανοούν ποια είναι η αποδεκτή κοινωνική συμπεριφορά, αλλά αντιμετωπίζουν πρόβλημα στο να προσαρμοστούν στις κατάλληλες κοινωνικές συνθήκες και να συμπεριφερθούν ανάλογα.

Η σχολική αποτυχία, η έλλειψη διάγνωσης και η λόγω άγνοιας αρνητική και απορριπτική αντιμετώπιση γονέων & εκπαιδευτικών με υποτιμητικές συγκρίσεις, με αρνητικά επίθετα (τεμπέλη, αδιάφορε, επιπόλαιε) προκαλούν σοβαρά δευτερογενή ψυχολογικά προβλήματα που συντρίβουν την αυτοπεποίθηση και τον αυτοσεβασμό των παιδιών μας. Όσο πιο έγκαιρη είναι η διάγνωση της δυσλεξίας ή ακόμη καλύτερα η πρόγνωση της κατά την προσχολική ηλικία τόσο πιο αποτελεσματική γίνεται η αντιμετώπιση και τόσο μειώνονται τα συνεπακόλουθα ψυχολογικά προβλήματα.

Στην διάθεση σας Ευχαριστώ Δρ. Ξύστρου Μαρία